Thee als basis voor soep. Wat krijg je dan?
In mijn zoektocht naar de betekenis van cultuur en identiteit door de lens van eten kom ik de heerlijkste gerechten tegen en delen mensen openhartig hun familiegeschiedenis. Na een oproepje op Instagram reageerde Jessy Wong met het verhaal over haamcaa, een soort ‘theesoep’. Als erfgoedspecialist met een bovengemiddelde interesse in eten weet ze een extra interessant historisch inkijkje te geven in een gerecht dat haar hele familie onder normale omstandigheden verenigd. Zo lang dat niet kan blijf ik in ieder geval recepten en verhalen verzamelen, zodat we gelijk aan de slag kunnen wanneer we weer in grote getalen bij elkaar kunnen komen.
Enjoy!
Melissa
Tekst door Jessy Wong. Foto’s door familie Wong tenzij anders vermeld.
Wanneer ik aan eten denk, denk ik aan mijn familie. Van dimsum op verjaardagen tot een groot Kantonees feestmaal met oud en nieuw: er is pas echt feest als er eten op tafel staat. Dit zit zodanig ingebakken dat ik verjaardagen met vrienden ook altijd met lekker eten en drinken vier. Nooit zonder. Hoewel de Chinese voorliefde voor het samen delen en nuttigen van eten zelfs na enkele generaties in mij voortleeft, heb ik pas later in mijn leven mijn liefde voor koken ontwikkeld.
Als kind kookte mijn moeder bijna altijd Chinees. Behalve bij het vouwen van wontons, moest ik mij tijdens het koken vrijwel altijd buiten de keuken begeven. Mijn zusje en ik zouden voor te veel afleiding zorgen, maar vanaf de eetkamerstoel keek dit nieuwsgierige kind toch met haar moeder mee. Zodoende leerde ik op gepaste afstand Chinees koken. Dit veranderde toen ik op kamers ging wonen. Er ging een wereld voor mij open omdat ik eindelijk de ruimte had om zelf te koken en te experimenteren. Net als andere millennials eet ik nu iets meer avocado dan bij mijn ouders thuis, maar staat er steevast iets Aziatisch bij mij op tafel staan. Al is het maar een schaaltje sojasaus of een potje huisgemaakte chiu chow chili-olie. Ik blijf toch dichtbij mijn Aziatische roots.
Het migratieverleden van mijn Hakka-Chinese voorouders
Al van jongs af aan ben ik gefascineerd door de verhalen van mijn voorouders en hun zoektocht naar een beter bestaan. Ik ben zelf geboren en getogen in de omgeving Amersfoort, maar mijn ouders en grootouders komen uit Hongkong. In de jaren 70 zijn zij met hun families naar Nederland gemigreerd, zodoende speelt migratie een grote rol in mijn familiegeschiedenis.
Mijn voorouders aan vaderszijde zijn Hakka-Chinezen, een van origine nomadische culturele groepering in China. Zo zijn mijn grootouders en hun families in de jaren 30 vanuit de Chinese provincie Kanton naar Maleisië geëmigreerd, op zoek naar een beter bestaan. Na de Tweede Wereldoorlog keerden zij wegens toegenomen anti-Chinese gevoelens terug naar het Chinese vasteland, maar eindigden zij even later in Hongkong. Zij leefden in het gebied New Territories waar zij als marktverkopers hun kost verdienden. Na ruim twee decennia besloten mijn opa en oma nogmaals te migreren. Ditmaal verruilden ze het zonnige Hongkong voor het voor mij vertrouwde Amsterdam. Aan de Oudezijds Voorburgwal 37 en 39 heeft de familie Wong vanaf de jaren ‘70 toko Chung Hing Hong bestierd. Uiteindelijk verkochten zij de toko in 1991, waarna een andere Chinese familie zich in beide panden vestigde.
Voor het schrijven van dit artikel wist ik niet precies waar de toko ooit stond, totdat ik naar het adres vroeg. Zo kwam ik erachter dat ik twee jaar lang in dezelfde straat in de collegebanken heb gezeten. Dan komt het verleden opeens heel dichtbij. Uit nieuwsgierigheid vroeg ik mijn vader om een foto waarop de voorgevel van de toko te zien is. Hij antwoordde vervolgens iets in de trant van: “Denk jij dat opa tijd had om foto’s te maken? Echt niet. Die zat na een drukke week gewoon op de zondagochtend visballetjes te maken, hoor.”
Familie over de wereld
De familie Wong had zich al eerder in onder andere Amsterdam en Amersfoort gevestigd. Als de jongste van acht kinderen is mijn vader een van de laatsten geweest die hun ouderlijk huis in Hongkong verliet. Mijn grootouders en vader behoren zodoende tot de grote groep Hongkongers die in de jaren 60 tot en met 80 – voor de overdracht in 1997 – besloten te migreren. Voorafgaand aan deze migratiegolf van Hongkong-Chinezen waren het met name Chinezen uit het vasteland die in Nederland terechtkwamen. Al vanaf 1911 bewoonden de eerste Chinezen het Rotterdamse schiereiland Katendrecht. Dit waren met name zeelieden. Hierna zouden duizenden Chinezen hen volgen.
Het merendeel van mijn familieleden aan vaderszijde kwamen in Nederland terecht, maar verschillende takken van de familie hebben zich elders gevestigd zoals Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Singapore. Anderen besloten in China of Maleisië te blijven. Mijn ouders, ooms en tantes hebben altijd moeite gedaan om familieleden buiten Nederland op te zoeken en een relatie met hen op te bouwen. Ook met de komst van het internet is het makkelijker geworden om met elkaar in contact te blijven.
Van haamcaa tot thunder tea
Als ik denk aan eten en migratie denk ik onmiddellijk aan haamcaa, letterlijk vertaald ‘zoute thee’. Het is een soort theesoep dat de absolute family favourite is van mijn vaders familie. Een waar feestmaal. Dit klassieke Hakka-Chinese gerecht is cultuurhistorisch onlosmakelijk verbonden met het migratieverleden van mijn voorouders en dat van vele anderen.
Deze ‘theesoep’ is een van de weinige Hakka-Chinese gerechten die mijn familieleden nog met enige regelmaat bereiden. Dit gerecht wordt onder meer lùi-chhà genoemd in Hakka-Chinees, léichá of xiánchá in Standaardmandarijn en haamcaa in Kantonees . In Singapore en Maleisië spreekt men ook wel van thunder tea, een homoniem voor de term léichá, dat eigenlijk ‘gemalen thee’ betekent. In onze familie gebruiken wij liever de term haamcaa, ofwel ‘zoute thee’.
Hoewel de meningen hierover verdeeld zijn, neemt men over het algemeen aan dat thee oorspronkelijk uit het gebied komt dat zich vanaf het zuidwesten van het huidige China tot aan het noorden van India strekt. Hoewel de traditionele Chinese theecultuur pas in de Tang-dynastie (618-907 n. Chr.) haar vorm en status verkreeg, bestaat de traditie om theebladeren tot een soepgerecht te vermalen al duizenden jaren lang. Ondanks dat haamcaa in verschillende Chinese culturen wordt gegeten, wordt dit gerecht echter vaak met Hakka-Chinezen geassocieerd. Het verhaal gaat dat Hakka’s thee zouden gebruiken, omdat dit ingrediënt eenvoudig vervoerd kon worden. Dit zou door hun nomadische levensstijl een cruciale eigenschap geweest zijn, waardoor ze altijd een smaakvolle basis voor hun eten hadden. De rest van de maaltijd kon zogezegd aangevuld worden met lokale ingrediënten.
Haamcaa op nieuwjaarsdag
Bij ons in de familie beginnen we vaak rond half 11 ‘s ochtends met de bereiding van haamcaa. Mijn tante en moeder maken meestal de groenten, rijst en bonen klaar. Mijn vader is dan verantwoordelijk voor het malen van de kruidenmengsel voor de soep. Mijn zusje en ik houden beurtelings de vijzel vast, terwijl mijn vader de ingrediënten tot een pasta fijnmaalt. Zo tegen half twaalf beginnen de andere familieleden in groepjes naar binnen te druppelen. Dat is er dit jaar jammer genoeg niet van gekomen, maar ik kijk er nu alweer naar uit!
Haamcaa kan je in principe in twee categorieën verdelen: hartig en zoet. De haamcaa die wij bereiden is een hartige variant. Bijna alle hartige versies bestaan uit een of meerdere van de volgende componenten: (1) een kruidige thee, (2) een assortiment aan groenten, noten en bonen, (3) rijst, rijstepap of een graansoort en (4) garneringen. De Hakka-Chinese haamcaa is veruit de bekendste. Deze versie kenmerkt zich onder meer door haar lichte basis en bevat relatief veel groenten.
Recept
Voor ons familierecept neem je verschillende soorten groene thee, zoals pi lo chun en tie guan yin (ofwel iron buddha), geroosterde sesamzaad , gebrande pinda’s, Thaise basilicum – waarschijnlijk een Maleisische invloed – en zout. Met een speciale haamcaa-vijzel en stamper verpulver je deze tot een gladde pasta. Door gekookt water toe te voegen en goed te roeren ontstaat er een grijsgroene kruidige soep. Dit is de basis, de theesoep. In mijn familie serveren we het met gestoomde rijst, gewokte groenten zoals fijngesneden kousenbanden en choisam, gekookte black-eyed bonen, en nog meer pinda’s en sesamzaad. Om het extra op smaak te brengen kun je nog wat zout en fijngesneden koriander toevoegen. Als je eenmaal de losse ingrediënten en soepbasis hebt opgeschept, maak je jouw kommetje haamcaa af door gepofte rijst over de hete soep te strooien. Et voilà! Een heerlijk lichte maaltijd, die je met velen kunt delen.
Jessy Wong is een freelance erfgoedspecialist en creative uit Leiden. Tijdens en na haar studies museologie aan de Universiteit van Amsterdam en sinologie aan Universiteit Leiden ging zij zich meer verdiepen in de Chinees-Nederlandse gemeenschap en Aziatische (eet)culturen. Meer informatie over Jessy vind je op jessywong.nl.